دستگاه گلژی

دستگاه گلژی از اندامکهای سیتوپلاسم است . ارتباط نزدیکی با شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک دارد . غشاء دستگاه گلژی شبیه غشاء شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک صاف است . دستگاه گلژی ساخته شده از چهار لایه یا بیشتر که نازک و نرم هستند و انباشته از وزیکولهایی است که در کنار و یک جنب هسته قرار گرفته اند . دستگاه گلژی در سلولهای ترشحی نمایانتر و برجسته تر است . کار دستگاه گلژی وابسته و پیوسته با شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک است . موادی که در سلول ساخته میشوند و وارد شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک میشوند و در این شبکه به دام می افتند و در وزیکولهایی قرار داده میشوند تا منتقل شوند بطور پیوسته از این شبکه جدا شده و با دستگاه گلژی پیوست میشوند و رویشان پردازش انجام میشود و سپس وزیکولهای ترشحی ، لیزوزومها و سایر اجزای سیتوپلاسمیک را میسازند

سیتوپلاسم و شبکه رتیکولوم آندوپلاسمی

سیتوپلاسم سلول تشکیل شده است از ماده ای ژل مانند زمینه ای که تویش ذرات و اندامک هایی پراکنده هستند . ذرات شامل : ریبوزوم ، دانه های گلیکوژن ، چربیهای خنثی کروی شکل ، وزیکولهایی که در سلول ساخته میشوند ، میباشد . اندامک ها شامل : شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک ، دستگاه گلژی ، میتوکندری ، لیزوزوم ، پراکسی زوم ، میباشد .

 شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک یکی از اندامکهای سیتوپلاسم سلول است که ارتباط بخش های مختلف داخل سلول و ارتباط داخل سلول با بیرون سلول را برقرار میکند . این شبکه به مولکولهایی که در بخشهای مختلف سلول ساخته میشوند کمک می کند تا به محلهای هدف خود در داخل و بیرون سلول برسند . شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک تشکیل شده است از وزیکولها و توبولهایی که بهم پیوست هستند و یک سطح صاف را بوجود می آورند . غشاء شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک مانند غشاء سلول است که یک لایه دولایه ای لیپیدی است که در نقاط مختلفش تعداد زیادی مولکولهای بزرگ کروی شکل پروتئین انتگرال بیرون زده اند . مساحت شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک در برخی سلولها مثلا سلولهای کبدی میتواند  30 تا 40 برابر مساحت غشاء سلول باشد .  فضای داخل توبولها و وزیکولهای شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک ماده ای نیمه مایع است که با مایع بیرون از این شبکه تفاوت دارد . فضای داخل شبکه رتیکولوم اندوپلاسمیک با فاصله بین دو لایه غشاء هسته ارتباط دارد . موادی که بخش های مختلف سلول ساخته میشوند وارد شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک شده و سپس به بخش های مختلف سلول فرستاده میشوند . موادی که وارد شبکه شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک میشوند بدام می افتند و در وزیکولهایی قرار داده میشوند . سطح گسترده شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک و سیستم های چند آنزیمی که بهش پیوست هستند مکانیسمی برای بخشی بزرگ از فعالیتهای متابولیسمی سلول بوجود می آورند . شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک دو بخش دارد : یکی بدون دانه و یکی با دانه . به بخش زیادی از شبکه رتیکولوم آندوپلاسمیک تعداد زیادی ذرات دانه ای بنام ریبوزوم پیوست است که این بخش شبکه آندوپلاسمیک خشن یا زبر یا دانه دار نام دارد . ریبوزومها از پروتئین و RNA   تشکیل شده اند و کار ریبوزومها ساخت مولکلوهای پروتئین است . بخشی از شبکه رتیکولوم آندوپلاسمی هیچ ریبوزومی بهش پیوست نیست که شبکه آندوپلاسمی صاف یا بیدانه نام دارد و لیپیدهای اصلی را میسازد و نیز فرآیندهای دیگه که سلول با آنزیم های داخل شبکه ای رشد می نماید را بوجود می آورد . 

مواد سازنده سلول

همه مواد سازنده سلول رویهم پروتوپلاسم نام دارند و بطور کلی پنج ماده میباشند : آب ، الکترولیت ، لیپید ، پروتئین ، کربوهیدرات

آب فراوانترین جزء سازنده سلول است و بیشتر سلولها از 70 تا 85 درصد آب ساخته شده اند بجز سلولهای چربی که 95 درصد از تری گلیسرید ساخته شده اند . بیشتر مواد در سلول در آب محلول هستند و برخی بروی آب شناورند . واکنش های متابولیسم سلول یا بین مواد محلول و یا بین مواد شناور و یا بین غشاءها بوجود میاد

یون نام دیگه اش الکترولیت است و نام دیگه اش مواد معدنی است . یونها برای واکنش های متابولیسم کاربری دارند و برای سیستمهای کنترلی بدن و انتقال سیگنالهای عصبی در رشته های عصبی و در رشته های عضلانی ضروریند. پروتئینهای انتقال دهنده غشاء سلول انتخابی رفتار می کنند بنابراین چگالی یونهای داخل و خارج سلول تفاوت دارد . یونهای داخل سلول شامل : سدیم ، کلر ، بیکربنات – یونهای خارج سلول شامل : سدیم ، منیزیم ، فسفات میباشند .

کربوهیدراتها نقش مهمی در سلول ایفا می کنند برای فراهم نمودن انرژی سلول و بعنوان نقش ساختاری که در سلولهای گلیکوپروتئین دارند . در سلول انبارهایی بزرگ از کربوهیدراتها وجود دارد . کربوهیدرات بشکل گلوکز محلول در مایع خارج سلولی همیشه در دسترس سلول قرار دارد . یک درصد سلول کربوهیدرات است و در سلولهای عضلانی سه درصد و در سلولهای عصبی تا 6 درصد افزایش می یابد . مقدار کمی کربوهیدرات بشکل پلیمر نامحلول گلیکوژن وجود دارد که منبع انرژی فوری ذخیره بدن است تا هرگاه نیاز بود به مونومر تجزیه شده و انرژی مورد نیاز سلول را فراهم نماید .

لیپیدها : لیپید همان چربی است . لیپیدها انواع مختلفی دارند اما از این جنبه که همه در تجزیه کننده های چربی تجزیه میشوند همه به این نام خوانده میشوند . دو نوع از لیپیدها که در سلول بیشتر هستند و دو درصد سلول را تشکیل میدهند فسفولیپید و کلسترول میباشند . نوع سوم لیپید که مقدارش در سلول زیاد است تری گلیسرید است . غشاء سلول و هسته سلول و اندامک های سلول از لیپید است و بهش ویژگی نفوذناپذیری نسبت به آب و مواد محلول در آب میدهند. سلولهای چربی 95 درصد از تری گلیسرید تشکیل شده اند که منبع اصلی ذخیره انرژی بدن هستند تا هر کجای بدن نیاز بود تجزیه شده و انرژی را فراهم نمایند . 

کربوهیدراتهای غشاء سلول

کربوهیدراتهای غشاء سلول تقریبا همیشه ترکیبی هستند . بشکل گلیکولیپید و گلیکوپروتئین . بسیاری از پروتئین های انتگرال غشاء سلول بشکل گلیکوپروتئین هستند که 10 درصد غشاء را تشکیل میدهند . لیپیدهای غشاء سلول بشکل گلیکولیپید میباشند . بخش های گلیکو این مولکولهای ترکیبی بر سطح بیرونی غشاء ، آویزان است . مولکولهای ترکیبی کربوهیدراتی دیگه ای نیز در غشاء وجود دارند که پروتئوگلیکان نام دارند و بسیاری از کربوهیدرات ها به این شکل هستند در این مولکولها ، هسته یک پروتئین کوچک است و کربوهیدرات ها بهش پیوست هستند که هسته این مولکولها بشکل شل بروی غشاء پیوست است . با توجه به این توضیحات یک لایه کربوهیدراتی شل بروی غشاء سلول قرار دارد که گلیکوکالیکس نام دارد که این لایه کارهای ارزشمندی انجام میدهد : 1- برخی بخش های کربوهیدراتی وارد واکنش های دفاعی میشود . 2- گلیکوکالیکس برخی سلولها به سلولهای دیگه میچسبد بنابراین سلولها بهم پیوست میشوند 3- بسیاری از مولکولهای کربوهیدراتی دارای بار الکتریکی منفی هستند و موجب میشوند بیشتر سلولها یک لایه با بار منفی بر سطحشان باشد که هر چیز با بار منفی را دور می کند . 4- بسیاری از کربوهیدراتها بعنوان رسپتور (گیرنده ) هورمون هایی مانند انسولین رفتار می کنند و موجب فعال شدن مولکولهای پروتئینی سطح داخلی غشاء سلول میشوند که موجب فعال شدن آنزیم های زیادی میشود .

پروتئینهای غشاء سلول

پروتئینهای غشاء سلول شناور هستند و بیشتر بشکل گلیکوپروتئین هستند . پروتئینهای غشاء سلول دو نوع هستند : محیطی و کامل . نوع محیطی (پیرامونی ) نیز نام دارد . نوع کامل ( انتگرال ) و ( سراسری ) نیز نام دارد . پروتئین های محیطی در سوراخهای غشاء سلول تا ته نفوذ نمی کنند . پروتئین های محیطی یا بعنوان آنزیم هستند و یا انتقال مواد از سوراخهای غشاء را کنترل میکنند . بسیاری از پروتئینهای انتگرال در سوراخهای بزرگتر و ژرفتر غشاء نفوذ می کنند و راههایی را برای گذر دادن آب و مواد محلول در آب بویژه یونها ایجاد می کنند . این کانال های پروتئینی بطور انتخابی رفتار میکنند یعنی انتقال برخی مواد را به برخی دیگه ترجیح میدهند . تعدادی از پروتئین های انتگرال پروتئین انتقال دهنده هستند که در غیر این شکل نمیتوانستند به غشاء نفوذ کنند . تعدادی از پروتئین های انتگرال بعنوان آنزیم رفتار میکنند . پروتئینهای انتگرال میتوانند بعنوان رسپتور ( گیرنده ) برای مواد شیمیایی محلول در آب از قبیل هورمون های پلی پپتیدی که نمیتوانند براحتی از سوراخهای غشاء بگذرند ، باشند . در این فرآیند پروتئینهای انتگرال بعنوان رسپتور به  لیگاندهای ویژه ای ( یون مرکزی که سایر یونها بهش پیوست میشوند ) میچسبد که موجب تغییر شکل رسپتور میشوند و باعث فعال شدن بخش درون سلولی رسپتور میشوند و انتقال سیگنال از مایع خارج سلولی بداخل سلول تقویت میشود . در این فرآیند پروتئین های محیطی به پروتئین های انتگرال پیوست میشوند .